Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği’nde Koçluk Desteği

Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu çocukları ve yetişkinleri etkileyen nörobiyolojik bir durumdur; dikkat, dürtüsellik ve aşırı etkinlik alanlarında çıkan sorunlarla tanımlanır. Okul çağındaki çocukların% 5-9’u, yetişkinlerin % 2 -5’ini etkiler.

Bilimsel olarak DEHB’nin üç farklı tipinden bahsedilir.

• Dikkatsiz
• Hiperaktif-dürtüsel
• Bileşik

Kişinin gösterdiği belirtilere göre bu tiplerden birine ilişkin tanıda bulunabilir. Bu konuda tanı koyabilmek için çok belirli noktalara bakılması gerekir. DEHB tanısını koymak için konunun uzmanlarından destek alınması önemlidir. Diğer yandan aşağıdaki belirtiler fikir sahibi olmakta fayda sağlayacaktır.

DEHB tanısını koyabilmek için aşağıda belirtilen kategorilerden birinde ya da ikisindeki 9 özellikten 6’sını göstermesi gerekir. Aynı zamanda bu belirtilerin aynı yaştaki başka çocuklara oranla daha sık ya da daha ağır görülmesi gerekir. Yetişkinler için ise çocukluktan beri süregelmesi ve gündelik yaşamı etkilemesi gerekir.

DEHB- DİKKATSİZLİK BASKIN TİP

• Ayrıntılara pek dikkat etmez ve çocuksa ev ödevini yaparken, yetişkinse işini ya da başka etkinlikleri yerine getirirken dikkatsizce hatalar yapar
• İşine ya da oyununa dikkatini vermekte zorlanır
• Kendisine bir şey söylendiğinde dinlemezmiş gibi görünür
• Kendisine verilen talimata uymaz; ödevlerini ya da işini tamamlamaz( tepkisel davrandığı ya da anlayamadığı için değil)
• Etkinlik ve görevlerini düzenlemekte zorlanır.
• Aralıksız ve uzun süreli çaba gerektiren iş/ ödevlerden kaçınır ya da nefret eder
• Etkinlikler için gerekli araçları kaybeder
• Dış kaynaklı uyarılar hemen dikkatini dağıtır
• Unutkandır

DEHB- HİPERAKTİF/ FEVRİ DÜRTÜSEL BASKIN TİP

• Belli bir süre oturmakta zorlanır
• İçinde motor varmış gibi davranır
• Aşırı derecede çok konuşur/ aşırı konuşkandır
• Zamanlı zamansız koşar, tırmanır( çocuk)
• Başkalarının sözünü keser ya da lafa karışır
• Sakin oynayamaz/ Sakin olarak bir etkinlikte yer alamaz
• Oturduğu yerde durmadan kıpırdar
• Zamanlı zamansız oturduğu yerden kalkar

DEHB BİLEŞİK TİP

• Bireyler hem dikkatsizlik, hem de hiperaktif/ dürtüsel ölçütlerine uymaktadır

Özellikle yetişkinlerdeki DEHB durumunda hayatı kolaylaştırmak koçluk desteğiyle yapılabilecekleri ele almadan önce DEHB koçluğunu tanımlayalım.

DEHB koçluğunda amaç ; “nörobiyolojik bir durum olan Dikkat Eksikliği Bozukluğuna ilişkin bilgileri koçluk becerileriyle bir araya getirecek biçimde tasarlanmış bir işbirliği oluşturmaktır. Koçluk Süreci yaşam kalitesini yükseltir, performans alanında gelişmeler yaşatır ve büyüme ve değişmeyi destekler.” ( IAAC)

DEHB tanısı konmuş bireylerin başarılı olmasını sağlayacak yapı ve stratejileri sağlar, görüşme sıklığı haftada en az birdir.

Her zaman olmasa da DEHB ile birlikte Yönetim Fonksiyonlarında bozukluk görülebilir.

Bu fonksiyonlar; amaç, plan, bölümleme, öncelik verme, düzenleme, başlamak, işin hızını belirlemek, duygusal denetim ve tamamlama gibi becerileri etkiler.

Yapılacak işleri ve malzemeleri düzenlemek, bir işin bitmesi için gereken zamanı ön görmek, işleri öncelik sırasına koymak, işe başlamak, odaklanmak, odağı değiştirmek, eyleme geçmek, uzun süreli çaba gerektiren işleri tamamlamak, uyku ve uyanıklığı düzenlemekte zorlanmak çalışılması gereken alanlardan başlıcaları olabilir. DEHB li yetişkinlerde yapacakları işin çok önemli olduklarını bildikleri halde son dakikaya kadar başlamayı erteleme sık görülür.

DEHB Koçluğunda amaç kişinin başarıya ulaşması için gereken becerileri kazandırmak, görevler arasında öncelikler belirlemek, zaman yönetimi, zamanını düzenleme, organizasyon yapmak konularında strateji belirleyip uygulamaya geçilmesine destek olmaktır.

Psikiyatrist ve psikologdan oluşan üçlü işbirliğinde devam edilmesi de olası durumlardandır. DEHB koçları, başka profesyonellerle birlikte çalışılabilecek şekilde eğitilmişlerdir. DEHB ye eşlik edebilen bazı durumların arasında anksiyete, depresyon, duyusal bütünleme bozukluğu ve bağımlılıkları sayabiliriz.

DEHB KOÇU NE YAPAR?

DEHB koçu, çeşitli koçluk araçları kullanarak düşünce sürecini yapılanmış, üretken bir biçimde yeniden odaklanmayı amaçlayan güçlü sorular sorar. DEHB koçluğu bireylere hedef belirlemekte, güçlü yanlarını keşfetmekte, sınırlarını öğrenmekte ve bunları kabul etmekte, gündelik hayatlarında daha etkin olmalarını sağlayacak toplumsal becerileri edinmekte destek olur.

Sir John Whitmore’un GROW modeli kullanılarak sorulan sorular, üzerinde çalışılmak istenen konu üzerinde odaklanmayı kolaylaştıracaktır.

GROW Modelinin açılımı şu şekildedir.
GOAL- Hem seans hedefi, hem de kısa ve uzun vadeli hedef belirleme
REALITY- Var olan durumu keşfetmek
OPTIONS- Olasılıklar, stratejiler ve eylem süreçler
WHAT- Ne/ Ne zaman/ Kimin tarafından yapılmalı?

Kaynaklar:
Sleeper- Triplett, J. Empowering Youth with ADHD.2010
Whitmore, John. Coaching For Performance.2009.
www.help4adhd.org

Bu yazı Filiz Kaya Ataklı tarafından hazırlanmıştır ve tüm hakları saklıdır. Her türlü soru görüş ve önerileriniz için: filiz@psikolojistanbul.com