Ropörtaj: Yeni Yıl Yeni Kararlar

Yeni yıl herkes için yeni bir kapı, temiz bir kağıt demek. Herkes yeni yıla umutlarla giriyor. Ve pek tabii herkesin bir yapılacaklar listesi oluyor. Peki bu liste ne kadar gerçekçi olmalı?

Hepimizin zihninde, “yaşamım bu olursa daha güzel olur” dedirten kendimize has inançlarımız var. Her yeni yıl geldiğinde bu isteklerimizin gerçekleşmesini istiyoruz. Bir şeyler değişsin istiyoruz, daha iyi, daha güzel olsun her şey… Ama burada sanki önemli bir noktayı atlıyoruz; hiçbir şey tek bir günde değişmiyor. 1 Ocak sabahı ile 1 Mayıs sabahı arasında hiçbir fark yok. Herhangi bir zaman içinde olabilecek değişimleri sağlayan kişiler aslında bizleriz.

Neye dikkat etmek gerek?

Yeni yılda alınan kararlar genelde en çok zorlandığımız, daha önce çeşitli denemeler yapıp başarılı olamadığımız veya sürekli ertelediğimiz kararlar oluyor. İlk olarak bu kararların aslında bir günde değişebilecek kadar kolay olmadığını fark etmemiz ve zihinsel bir hazırlık yapmamız gerekiyor.

Genelde nasıl kararlar alınıyor?

Alınan kararlar daha çok zararlı bir alışkanlığı bırakmak ya da yeni bir alışkanlık edinmek üzerine. Bu anlamda en yaygın kararlar sigarayı bırakmak, diyete ve spora başlamak gibi…

Ne gibi kararlar almakta yarar var? Günümüzde pek çok dış etkene maruz kalıyoruz. Ama temelde insan kendi huzuru ve mutluluğu için hangi düşünce sistemine inanarak yola çıkmalı?

Karar verirken en önemli aşama zihinsel hazırlık aşaması. Bu büyük kararlara ulaşmak için hangi küçük adımları atmamız gerektiği. Bu aşamada kararı uygulayacak kişi kendisi için bu kararın ne gibi zorlukları olacağını düşünmeli. Bu sonuçlara gerçekçi biçimde ne zaman ulaşabilir, hangi aşamalardan geçecek bunları değerlendirmelidir. Kişiler kararları hızlıca verdiğinde ya da biri bu kararı verdi, ben de verebilirim dediğinde kararı uygulama motivasyonu yüksek olabilir ancak bu şekilde uygulama ya çok kısa sürüyor ya da uygulanamıyor.

Bu konuyla ilgili yapılmış bir araştırma var mı? Verilerini yorumlayarak bizimle paylaşır mısınız?

Miller ve Marlatt’ın yaptığı kapsamlı bir araştırmaya katılan kişilerin % 37si yeni yılda spora başlama , % 13 ü daha sağlıklı beslenme, % 7 si de sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıkları bırakma kararı verdiklerini belirtmiştir. Bu çalışmaya katılanların %75’i ilk girişimlerinde başarısız olmuşlardır. Başka bir çalışma ise yeni yılda kararlarını 1 hafta süreyle uygulayabilenlerin % 50 olduğunu gösteriyor. 2005 yılında yapılan bir çalışma ise kişilerin verdikleri kararları başarı ile uygulamalarında nelerin etkili olduğunu araştırmıştır. Buna göre, kendini kontrol etme becerisinin dinamik, değişebilir ve limitsiz bir durum olduğunu düşünenler (örn,“Sigarayı bırakabilirim, yapmam gerekenleri kafama koymam gerek”, “yeme alışkanlıklarımı değiştirebilirim, bunun için irademi kullanabilirim gibi..) kararlarını gerçekleştirmeye daha fazla eğilimliler. Diğer yandan kendini kontrol etme becerisinin sınırlı olduğunu düşünen ve kişinin kolay kolay değişmeyeceğine inananlar (örn”Çikolatayı bırakamam çünkü annemden aldığım bir çikolata genine sahibim” gibi) bir kararı gerçekleştirirken diğerlerine göre daha az inanç ile yola çıkıyorlar ve daha başarısız oluyorlar.

Yazmak düşünmekten daha etkili bir yol mu? Böylece daha mı baskın hale geliyor?

Gerçekleştirmek istediklerini yazmak hatırlatıcı olacağı için daha etkili. Ancak değiştirmek istediği büyük hedefleri yazmak yeterli olmayabilir. Bu hedefi nasıl gerçekleştireceğini bu hedefe ulaşmak için neler yapacağını da yazması gerekiyor. Örneğin hedef spor yapmaksa hangi sporu haftanın hangi günleri ne kadar süre ile yapacak bunu da yazması gerekir.

Uygulanmayan kararlar insanın üzerinde bir yük oluşturuyor mu?

Bu kararı bir gün gibi kısa bir sürede gerçekleştirmeye çalışınca kısa sürede geri dönüş yaşamak ya da hiç gerçekleştirememek olası. Bu da büyük beklentileri olanlar için büyük bir hayal kırıklığı, başarısızlık anlamına gelebilir. Hatta bu “başarısızım” ya da ”yapamıyorum” gibi kişinin kendi ile ilgili olumsuz etiketlere ve genellemelere sahip olmasına neden olabilir. Kendinize inanmanız ve yaptıklarınızla ilgili olumlu tutumunuzu korumaya devam etmeniz çok önemli. Kararlarınızı ailenizle, arkadaşlarınızla paylaşın. Daha önce gerçekleştirdiğiniz kararları hatırlayın.Sizi zorlayan kısımlar ile ilgili ne gibi önlemler destekler alabilirsiniz bunların üzerinde düşünün.

Kararlarımızı hayata geçirirken neye dikkat etmeliyiz? Neticede bir günde değişmiyor her şey!

Verilecek kararın ne kadar istendiği sorgulanmalı? “Ben bunu neden istiyorum?”, Kararı gerçekleştirirken kişi, karşısıza çıkacak zorluklarla nasıl baş edeceğini düşünmeli. Kararı uygulamaya geçirdiğinde gelişimi ve değişimi takip etmeli (Spora başladım nasıl gidiyor? Ne gibi olumlu şeyler kazandım?)

Verdiğimiz kararlar zaman alacak cinstense, onu küçük parçalara bölmeyi ihmal etmeyin. Örneğin, “Bu yıl yeni bir ev satın almak istiyorum” hedefinin alt bileşenlerini bir gözünüzün önüne getirin. Yapacağınız hareket planına, her bir küçük hedefi, hangi tarihlerde olabilecekse ona göre yerleştirin. En sonuna da nihai hedefinizi yerleştirmeyi unutmayın.

Net tanımlar yapın: Yeni yıldan beklentilerinizi tanımlarken, net cümleler kurun. Hedefi tam ortasından vurup, öyle çağırın. “Bu yıl daha çok egzersiz yapacağım” demek yerine, “Bu yıl haftada iki gün spor salonuna gideceğim” deyin. Ya da, “bu yıl kesinlikle para biriktireceğim” demek yerine, bütçenize göre, “Bu yıl her hafta sonunda 40 milyonu bir kenara ayıracağım” demeyi tercih edin.

Tutumlar: Kararları belirlerken, cümlelerinizin olumlu bir dille kurulmasına dikkat edin. “Bundan sonra ağır tatlılar yemeyeceğim” demek yerine “Bundan sonra sütlü tatlıları daha çok yiyeceğim” demeyi seçin.

Yazmaya başlayın: Tam olarak neye ulaşmak istediğinizi bir kağıda yazın ve her gün görebileceğiniz bir yere asın. Bu size, ne konuda çaba harcamanız ve neye dikkat etmeniz gerektiği konusunda hatırlatmada bulunacaktır. Örneğin “Kendime daha fazla vakit ayıracağım” yazıp, buzdolabının üstüne asmak yerine, hedefiniz daha net belirleyerek, giriş kapısının tam karşısına bir yere asın: “En azından iki haftada bir sinemaya gideceğim.”

Gerçekçi Kararlar: Gerçekleştirebileceğiniz kararlar vermeye çalışın. Ekonomik durumunuzu, takviminizi, ailenizin ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurduğunuzdan emin olun. Aksi takdirde, hedefler her yıl olduğu gibi, bir sonraki yıla ertelenen hayaller olmaktan öteye geçemez.

Hareket planı oluşturun: Kendiniz (ve aileniz için de belki) bir zaman çizelgesi oluşturun. Kararlarınızı ve bunları ne kadar zaman içinde hayata geçireceğinizle ilgili yazılı bir plan hazırlayın ve gerçekleştirdiğiniz her hedefin yanına bir işaret koyun. Böylelikle neleri hayata geçirebildiğinizi görmenin mutluluğunu yaşayın.

İşbirliği yapın: Kararlar ve onları gerçekleştirme konusunda, çocuklarınızdan, eşinizden, ailenizden hatta tehlikeli bir alışkanlığı ortadan kaldırma ile ilgili hedefler konusunda (sigara, içki, kötü diğer alışkanlıklar vb.), uzmanlardan da yardım alın. Böylelikle hem duygusal hem de bilgilendirme düzeyindeki destekten mahrum kalmamış olursunuz.

Kendinizi ödüllendirin: Başarılarınızın farkına varın. Ulaştığınız her hedefiniz için, kendinize o hedeften daha küçük bir ödül sunun. Küçük bile olsa, yeni yıldan istediğiniz bir hedefe ulaşabilmek çaba gerektirir. Kendinizle gurur duymaktan vazgeçmeyin. Tüm evi temizlemeye karar verdiğiniz bir günün sonunda, yığınla işiniz ertesi güne kalmış olabilir ama bu gördüklerinizin diğer tarafında, temizlenmiş ve halledilmiş başka bir yığın bulunmakta. Bu nedenle, nereye baktığınız önemli.

En popüler yeni yıl kararları

• Daha sağlıklı beslenmek
• Spora başlamak
• Kilo vermek
• Para biriktirmek
• Seyahate Çıkmak
• Sigarayı bırakmak
• Alkolü azaltmak
• Daha iyi bir iş bulmak
• Daha iyi bir eve taşınmak
• Daha Düzenli Olmak
• Gönüllü işler yapmak..
• Aileye daha fazla zaman ayırmak

Son söz olarak insanlara – okuyucuya ne söylemek istersiniz?

Aksamaların, başarısızlıkların her zaman olabileceğini aklınızdan çıkarmayın. Bir pazartesi öğleden sonrasında daha, yeni başladığınız rejiminizi bırakıyor olabilirsiniz. Ama bu salı günü gelmeyecek demek değil. Aksamalar olduğunda, inancınızı ve cesaretinizi kaybetmeyin. Eninde sonunda çabanızın karşılığını göreceksiniz. Yeter ki, gerçekçi hedeflere ulaşabilmede çaba göstermekten vazgeçmeyin.

Özge Altan Aytun – Cumhuriyet, Aralık 2012

Bu yazı Özge Altan Aytun tarafından hazırlanmıştır ve tüm hakları saklıdır. Her türlü soru görüş ve önerileriniz için: ozge@psikolojistanbul.com