İlişkilerde Beklentiler

Pygmalion çok güzel bir kadın heykeli yapar ve aşık olur heykele, isim verir Galatea diye. Çok aşık olur ve yalvarır tanrılara, o bir heykel değil de gerçek bir insan olsun, canlansın diye. Afrodit/Venüs duyar onu, koşar yardımına. Gerçek olmuştur hayali…

Mitolojik öykülerden gelip de, psikolojide araştırma konusu olmuş şahsiyetlerden biri de, Kıbrıslı yetenekli heykeltıraş Pygmalion; literatüre kazandırdığı tanımlama da “Pygmalion Etkisi,” diğer bir deyişle “Kendini Gerçekleştiren Kehanet,” ya da “Beklenti Etkisi.” Peki, nedir Pygmalion etkisi? En basit tanımla, “insan neyi beklerse onun gerçekleşme ihtimali yüksektir,” anlamına gelir. Yani beklentimiz, düşüncelerimize ve davranışlarımıza, dolayısıyla ulaşacağımız sonuca yön verir. Beklentilere ilişkin bu çıkarım, sadece nesilden nesile aktarıla gelen bir efsaneye değil, yapılan pek çok araştırma sonucuna dayanan bir durumdur; ve evet, beklentiler, durumlara, kişilere ve ilişkilere dair beklentilerimiz, olacakları da şekillendirmektedir. Merak edenler Rosenthal araştırmalarını ve diğer kendini gerçekleştiren kehanet (self fulfilling prophecy) konusunda yapılan diğer çalışmaları okuyabilirler. Ancak bu yazının konusu, ilişkilerde beklentiler, ilişkilerde kendini gerçekleştiren kehanetler.

Son 10 yılda boşanmalar % 80 oranında artmış durumda. İyi biliyoruz ki evliliklere “ömür boyu birlikte olalım” diyerek değil, “boşanabiliriz” denilerek başlanıyor. Geleceğe dair beklenti, bugünkü davranışları, bugünkü davranışlar da geleceği şekillendiriyor. Döngü olumsuz işliyor. Gelin genel bir örnekle bakalım:

• İlişkinin biteceğine dair inanç/olumsuz beklenti…
• Çatışma durumlarının gerçekleşmesi (kaçınılmaz) ve olumsuz inancın güçlenmesi…
• Olumsuz beklentinin yarattığı uzaklaşma hissi ve davranışı…
• Paylaşımda azalma, beklentiye uygun şekilde ayrılığın dillendirilmesi…
• Olumsuz beklentinin güçlenmesi…
• Beklentiye uygun davranışların (olumsuz) sürdürülmesi…
• Ayrılık / Boşanma…

“İlişkilerde beklentinin yüksek tutulması pek çok sorunun yaşanmasına sebep olur; bu nedenle beklentinizi düşük tutun, daha mutlu olursunuz” gibi yaygın ancak hatalı bir önerme var. Önerinin temelinde sunulan motivasyon ise, “hayal kırıklığını önleyin!” Araştırmalar diyor ki: beklentinizi yüksek tutun! North Carolina Üniversitesi’nden Donald Baucom, on yılı aşkın süre boyunca evlilikte beklentiler konusunu araştırdı ve sonunda ulaştığı bilgi, insanların evlilikten ne bekliyorlarsa onu elde ettikleri. İlişkide beklentileriniz ne kadar yüksekse ona ulaşma olasılığınız da o kadar yüksek olacaktır; beklentinizi yüksek tutun.

Gottman’ın 1974 yılından bu yana süren ilişki araştırmalarından, mutlu ilişkilerden elde edilen verilere dayanarak diyoruz ki, hedefiniz “yeterince iyi bir ilişki” olsun. Yani ilişkileri idealize etmeyin. Yeterli bir ilişki hedefleyin ve beklentinizi yüksek tutun. Her ne kadar bu iki önerme kulağa, birbiri ile çelişiyor gibi gelse de, açıklaması yine araştırma sonuçlarında yer alıyor.  Yeterli ilişki dediğimiz tanım, mutlu ve güçlü ilişkilerden öğrendiğimiz pek çok özelliği içinde barındırıyor. Peki nedir mutlu, güçlü, yeterli ilişkilerin özellikleri?

Mutlu çiftler, öncelikle iyi arkadaşlar, birbirlerini iyi tanıyorlar. Birbirlerini beğeniyor bunu da ifade edebiliyorlar. Tatmin edici bir cinsel yaşamları var. Birbirlerine güveniyor ve bütünüyle bağlılık duyuyorlar. Sorunlar hakkında yapıcı bir biçimde tartışabiliyor, çatışma içinde oldukları problemlerle ilgili diyaloğu sürdürebiliyor, tartışabiliyorlar. Evet mutlu ilişkilerde de tartışmalar ve çözülemeyen konular var, ama bu konular hakkında birbirlerini anlamaya, uzlaşmaya çalışıyorlar. Birbirlerini kırabiliyor, pişmanlık yaratan durumlar içinde bulabiliyor, ama telafi etmeyi de biliyorlar. Her biri diğerinin hayallerini iyi biliyor ve farklı olsalar da bu hayalleri gerçekleştirmek için ellerinden geleni yapmaya devam ediyorlar. Ortak değerleri var, ortak hedefleri var ve ortak bir anlam sistemi oluşturabiliyorlar. Çocuklarını nasıl yetiştirecekleri, evlerinin nasıl olmasını istedikleri, tatillerini nasıl geçirecekleri gibi sembolik konularda hemfikir olabiliyorlar.

Lütfen, bu yukarıda yazan özelliklerde yeterli bir ilişkiyi hedefleyin. Yeterince iyi ilişkilerde insanların kendilerine nasıl davranılmasını istedikleri ile yüksek beklentileri var. Güçlü ilişkilerde partnerler birbirlerinden sevgi, ilgi, saygı, sadakat ve şefkat görebilmeyi, ilişki içinde güvende hissedebilmeyi bekliyorlar. İstismarın herhangi bir şeklini kabul etmiyorlar.  

Partnerinizin size nasıl davranmasını istediğiniz ile ilgili beklentinizi yüksek tutun. Bu evrenden torpil istemek değil, sadece partnerine ihtiyaçlarını anlatmaktır. Güçlü ilişkilere baktığımızda, birbirlerinden beklentilerini, duygularını, ihtiyaçlarını kesintisiz bir diyalog halinde konuştuklarını görüyoruz. Kişilerin birbirlerini eleştirmeden (sen bozuksun demeden) suçlamadan (bana bunu nasıl yaparsın demeden) salt ihtiyaçlarını anlatmaları hatta şikayet etmelerinde hiçbir sorun yok. “Beni hep ihmal ediyorsun” denmesi eleştiri, savunma gibi ilişkiyi yıkıma götüren iletişim örüntülerine sebep olurken, “seninle daha çok vakit geçirmek istiyorum” denmesi gerçekten ihtiyacı ortaya koyduğundan en kötü ihtimalle vakit geçirmek istemenin önünde bulunan engellerin konuşulmasına fırsat verir. Ancak bu yakınlık ihtiyacından hiç bahsedilmemesi kişilerin birbirinden uzak ve duygusal olarak kopuk bir geleceğe sürüklenmesine sebep olur. İhtiyaçlarınızı, birbirinizden beklentilerinizi dillendirin; duygularınızı paylaşın – olumsuz olsalar da. Her olumsuz duygunun içinde özlemi duyulan konuya ilişkin bilgiler vardır. İlişkinizi bu bilgilerden mahrum bırakmayın.

Kendinize nasıl davranılmasını istediğiniz ile ilgili beklentilerinizi yüksek tutun. Bu konuda yüksek beklentiler, size nasıl davranıldığını belirliyor ve mutluluk getiriyor. Kendi gerçeğinizi partnerinize açık ve dürüstçe anlatın, ihtiyaçlarınızı belirtin, şikayetlerinizi belirtin (eleştiri, savunma, aşağılamaya girmeden), hayallerinizi anlatın. Partnerinizin hayallerini dinleyin, öğrenin, geçmişini, öğrenmelerini, beklentilerini iyi bilin. Bunları gerçekleştirmek için de elinizden geleni yapın. Güçlü ilişkilerin olmazsa olmaz özelliklerinden birbirini tanımak, çatışmayı yönetebilmek, hayalleri gerçekleştirebilmek ve ortak anlam yaratabilmek için beklentilerin, ihtiyaçların paylaşılması hayati önem taşır. Ancak ihtiyaçlar bilindiğinde ve karşılandığında kişiler kendilerini güvende hissedebilirler. İyi davranılmak, sevilmek ve güvende hissetmek, herkesin olduğu gibi sizin de hakkınız. Daha azına tamam demiyor olun.

Ve izin verin, ilişkinizde, olmasından koktuğunuz gelecek senaryoları değil, hayal ettiğiniz heykeller canlansın.
Mutlu ilişkiler dilerim…

Bu yazı Filiz Kaya Ataklı tarafından hazırlanmıştır ve tüm hakları saklıdır. Her türlü soru görüş ve önerileriniz için: filiz@psikolojistanbul.com