Taze Başlangıç Etkisi

Yeni yıl; değişim motivasyonunun yükseldiği, farkındalıkların arttığı ve psikolojik dönüşüm adına son derece verimli bir zeminin oluşturulabileceği özel bir zaman haline dönüştürülebilir. Literatürde “fresh start effect” (taze başlangıç etkisi) olarak anılan bu etki, belirli zaman eşiklerinin insanların davranış değişikliği motivasyonunu artırdığını ortaya koymaktadır. Yılbaşı, bu eşiklerin en güçlülerinden biri olarak bireylere zihinsel bir sıfırlanma, yeni bir benlik anlatısı kurma ve değişime yönelme alanı sunabilmektedir. Psikoterapi açısından bakıldığında ise yeni yıl, terapötik sürecin yeniden yapılandırılabildiği önemli bir fırsat penceresi olma özelliği taşıyabilmektedir.

Taze başlangıç etkisi, bireyin geçmişte yaşanan hatalarla, başarısızlıklarla ve pişmanlıklarla psikolojik bir mesafe kurmasını sağlar. “Eski ben” geride bırakılırken, “yeni ben”e dair umut ve beklentiler güçlenir. Bu bilişsel ayrışma; öz düzenleme, hedef belirleme ve davranış değişikliği için elverişli bir zemin oluşturur. Özellikle yeni yılın kültürel olarak da kolektif bir yenilenme anlamı taşıması, bu motivasyonu bireysel olmaktan çıkarıp sosyal olarak da desteklenen bir sürece dönüştürür. Danışanlar yılbaşına yaklaşıldığında sıklıkla yaşam doyumlarını, ilişkilerini, kariyerlerini, duygusal yüklerini ve erteledikleri hayalleri daha yoğun şekilde gözden geçirmeye başlarlar. Bu durum, terapötik çalışmalarda anlamlı temalara ulaşmayı kolaylaştırır.

Ancak araştırmalar, yalnızca istek ve motivasyonun sürdürülebilir değişim için yeterli olmadığını da göstermektedir. Yeni yıl kararlarının büyük bir kısmı ilk birkaç ay içinde terk edilmektedir. Bunun en önemli nedenleri arasında hedeflerin belirsiz oluşu, gerçekçi olmayan beklentiler, “ya hep ya hiç” düşünme biçimi ve başarısızlıkla baş etme becerilerinin zayıflığı yer alır. Bu noktada psikoterapötik süreç belirleyici bir rol üstlenir. Terapist olarak siz, değişim arzusunu yapılandırılmış, ulaşılabilir ve sürdürülebilir bir zemine taşımada danışanlarınıza rehberlik edebilirsiniz.

Yeni yıla girerken danışanlarla yapılan çalışmalarda hedeflerin net, ölçülebilir ve küçük adımlara bölünmüş olması özellikle önemlidir. “Daha mutlu olacağım” gibi soyut hedefler yerine, “haftada iki gün yürüyüş yapacağım” ya da “duygularımı haftada üç gün yazacağım” gibi somut hedefler, davranışın takip edilmesini ve içsel motivasyonun güçlenmesini sağlar. Ayrıca hedeflerin zaman dilimlerine ayrılması, tüm değişim yükünün bir yıla yayılmasını engelleyerek süreci daha yönetilebilir hale getirir. İlk üç ay, altı ay ve bir yıl gibi periyotlarla yapılan planlamalar, danışanlarınızın hem kontrol algısını, hem de öz yeterlilik duygusunu destekler.

Yeni yıl döneminde terapide ele alınabilecek önemli bir tema da değerlerdir. Hedeflerin yalnızca dış beklentilere ya da toplumsal normlara göre değil, bireyin kendi yaşam değerleriyle uyumlu şekilde belirlenmesi, sürdürülebilir değişimin temelini oluşturur. Danışanlarınıza “Bu hedef senin için ne ifade ediyor?”, “Bu değişim seni nasıl bir hayata yaklaştıracak?” gibi sorular yöneltmeniz, motivasyonun daha içsel ve kalıcı bir temele oturmasını sağlar. Aksi halde kişi, başkaları için koyduğu hedeflerden hızla uzaklaşabilir ve başarısızlık duygusu yoğunlaşabilir.

Yeni yıl çalışmaları aynı zamanda geçmişi yeniden çerçevelemek için de önemli bir alan sunar. Yıl sonu değerlendirmeleri, yalnızca başarısızlıkların sıralandığı bir muhasebeye dönüşmemelidir; öğrenilen dersler, kazanılan beceriler, edinilen stratejiler ve dayanıklılık da görünür kılınmalıdır. Terapötik süreçte bireyin yalnızca “yapamadıklarına” değil, “baş edebildiklerine” de odaklanmanız, öz şefkatin gelişmesine ve değişim sürecine daha yumuşak yaklaşmasına katkı sağlar.

Bununla birlikte yeni yıl motivasyonu herkes için aynı derecede güçlendirici olmayabilir. Özellikle yoğun travma öyküsü olan, kronik stres altında yaşayan, depresyon, anksiyete ya da tükenmişlik yaşayan bireylerde yeni yıl, “bir şeyleri başaramadım” duygusunu pekiştiren bir baskı unsuru hâline de gelebilir. Bu kişiler için “her şey değişmek zorunda” algısı, çaresizlik ve yetersizlik duygularını artırabilir. Terapist olarak bu noktada gerçekçi beklentiler oluşturmanız, değişimi küçük ve güvenli adımlarla ele almanız büyük önem taşır. Yeniden başlamak her zaman büyük sıçramalar yapmak anlamına gelmez; bazen yalnızca yükün biraz hafiflemesi de önemli bir ilerlemedir.

Psikoterapide yeni yıl teması, yalnızca hedef koymakla sınırlı kalmamalıdır. Aynı zamanda danışanın yaşam ritüellerini, ilişkilerini, sınırlarını ve öz bakım pratiklerini yeniden gözden geçirmesine de alan açar. Yeni yıl, çiftler için ilişkiyi tazeleme, ebeveynler için aile içi düzenlemeler yapma, bireyler için yaşam dengelerini yeniden kurma fırsatı sunabilir. Danışanlarınızla bu süreci yalnızca bir başlangıç coşkusu olarak değil, uzun vadeli ruhsal büyümenin bir parçası olarak ele aldığınızda daha derin ve kalıcı sonuçlar elde edilebilirsiniz.

Sonuç olarak yeni yıl, psikoterapötik süreç açısından güçlü bir sembolik fırsattır. Umudu, değişimi, yeniden yapılanmayı ve içsel cesareti temsil eder. Ancak bu fırsatın kalıcı bir iyilik hâline dönüşebilmesi için motivasyonun yapılandırılması, hedeflerin gerçekçi şekilde planlanması, içsel değerlerle uyumun sağlanması ve sürecin şefkatle takip edilmesi gerekir. Psikologlar için yeni yıl, yalnızca danışanlar adına değil; kendi mesleki farkındalıklarınızı, sınırlarınızı ve yenilenme ihtiyaçlarınızı da gözden geçirmek için anlamlı bir zaman dilimidir. Çünkü bazen en derin değişimler, takvimde değil; terapötik ilişkide başlar.

Bu yazı Zeynep Koçlu tarafından hazırlanmıştır ve tüm hakları saklıdır. Her türlü soru görüş ve önerileriniz için zeynepkoclu@psikolojistanbul.com

Kaynakça

Dai, H., Milkman, K. L., & Riis, J. (2014). The fresh start effect: Temporal landmarks motivate aspirational behavior. Management Science, 60 (10), 2563–2582. https://doi.org/10.1287/mnsc.2014.1901

Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2011). Acceptance and commitment therapy: The process and practice of mindful change (2nd ed.). Guilford Press.

Milkman, K. L., & Riis, J. (2015). What makes us get off our butts? Time, intention, and change. In J. Elster & G. Loewenstein (Eds.), Choice over time (pp. 119–143). Russell Sage Foundation.

Psychology Today. (2024). Fresh starts: The psychology behind New Year motivation. https://www.psychologytoday.com/us/blog/4000-mondays/202412/fresh-starts-the-psychology-behind-new-year-motivation

Psychology Today. (2024). Why we’re drawn to fresh starts. https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-neurodivergent-psychologist/202412/why-were-drawn-to-fresh-starts